Jak sobie radzić z... bezdomnymi i wykluczonymi mieszkańcami zimą

Z danych Najwyższej Izby Kontroli wynika, że w Polsce jest ok. 30,7 tys. osób bezdomnych. Ich liczba od co najmniej czterech lat utrzymuje się na tym samym poziomie. Państwo na opiekę nad bezdomnymi wydaje coraz więcej. W 2013 r. wydano na ten cel 183,6 mln zł. Jednak to na miastach i gminach spoczywa w głównej mierze odpowiedzialność za pomoc osobom bezdomnym, zwłaszcza w okresie jesiennym i zimowym, gdy zdrowie i życie tych osób jest bezpośrednio zagrożone.

Zasiłek na zakup biletu PKP
Większość bezdomnych (72 proc.) przebywa w przeznaczonych do tego placówkach pomocy społecznej. W całym kraju funkcjonuje blisko
650 placówek noclegowych dysponujących 22,5 tys. miejsc. Zwykle bezdomni w okresie jesienno-zimowym przebywają w dużych aglomeracjach miejskich. Problem bezdomności występuje jednak także w mniejszych samorządach, choć tam mamy do czynienia raczej z problem marginalizacji osób nieradzących sobie życiowo.
W dużych miastach samorządy współpracując z organizacjami pozarządowymi zapewniają bezdomnym schronienie w noclegowniach, odzież odpowiednią do pory roku oraz ciepły posiłek. Bezdomni mogą także liczyć na porady prawne. Pracownicy socjalni pomagają też w innych czynnościach np. rejestracji w urzędzie pracy, wyrobieniu dokumentów tożsamości czy podjęciu leczenia albo terapii uzależnień.
W Toruniu akcja „Plan pomocy osobom bezdomnym w okresie jesienno-zimowym 2014/2015” prowadzona jest od 1 października bieżącego roku do 31 marca 2015 r. W serwisie miejskim można znaleźć informacje na temat zakresu pomocy, jaka udzielana jest w ramach akcji, a także wykazy miejsc, w których poszczególne rodzaje wsparcia są udzielane. Dodatkowo Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie przyznaje zasiłek celowy na zakup biletu umożliwiającego osobie bezdomnej spoza Torunia przejazd środkiem komunikacji PKP.
W Łodzi natomiast władze miasta postanowiły wysłać na ulice miasta specjalny nocny autobus. Autobus kursuje w nocy od godz. 22 do 6 rano, kiedy bezdomni są najbardziej narażeni na wyziębienie. W autobusie osoby potrzebujące otrzymać mogą m.in. ciepłą zupę i herbatę, a także środki opatrunkowe, koce, odzież i leki.

Sfinansować dopływ energii
Władze Szczecina, oprócz specjalnych noclegowni, postanowiły także
w inny sposób pomóc bezdomnym
i osobom będącym w trudnej sytuacji finansowej przetrwać zimę. Część osób od wiosny do jesieni mieszka w altankach na terenie ogródków działkowych, dlatego władze sfinansują dopływ energii do tych budynków także w trakcie zimy. Wszystko po to, aby nikt nie musiał się stamtąd wyprowadzać. Zdaniem samorządowców taniej jest
zapłacić za prąd w ogródkach działkowych niż przyjmować kolejnych bezdomnych do noclegowni miejskich. Dodatkowym argumentem jest to, że w altankach mieszkają całe rodziny z małymi dziećmi, a noclegownie czy schroniska nie są przystosowane do ich przyjmowania.
– Chcielibyśmy tym rodzinom zapewnić godne warunki egzystowania na działkach. Osoby przebywające na terenach działkowych, korzystają
z pomocy w formie finansowej i rzeczowej w postaci między innymi wsparcia na zakup węgla. Udzielana jest również pomoc w postaci dofinansowania w zakresie opłat za gaz, energię elektryczną, do zakupu odzieży zimowej i niezbędnych lekarstw – mówi Robert Grabowski z UM Szczecin.
W Białymstoku, w którym jak się szacuje, przebywa stale ok. 500 bezdomnych stawia się na zapewnienie im dostępu do schronienia
i badań lekarskich. W Domu dla Bezdomnych zatrudniony został lekarz i trzy pielęgniarki. Ponadto pracą z bezdomnymi zajmuje się też sześciu streetworkerów, którzy swoje zadania wykonują w terenie,
na ulicy (pedagogika ulicy). Jest to innowacyjna forma pomocy administracji publicznej osobom zmarginalizowanym. Metoda ta przez swoje zindywidualizowanie, ukierunkowanie na zasoby i potrzeby, a także elastyczność, umożliwia pomaganie ludziom dotychczas izolowanym, odtrąconym i niezauważanym przez system pomocy. Pozwala na docieranie ze wsparciem do wielu grup społecznych w miejscach ich przebywania (ulicach, klubach, wybranych dzielnicach miast). Działania te mają pomóc wyjść z bezdomności, by problem rozwiązać na stałe, a nie tylko na czas zimy, kiedy do miasta przenoszą się bezdomni z mniejszych miejscowości.
W Częstochowie funkcjonariusze policji, straży miejskiej i właśnie streetworkerzy prowadzą wspólne patrole, mające na celu zlokalizowanie miejsc przebywania osób bezdomnych (ogródki działkowe, altany, piwnice, klatki schodowe, pustostany, kanały ciepłownicze). W przypadku spotkania osoby bezdomnej w jednym z takich miejsc funkcjonariusze i streetworkerzy dokonują oceny sytuacji pod kątem zagrożenia zdrowia lub życia. Informują te osoby o możliwości uzyskania wsparcia w placówkach dla osób bezdomnych i kierują do Zespołu Pomocy Osobom Bezdomnym i Grupom Wybranym w Częstochowie. W uzasadnionych sytuacjach wzywają pogotowie ratunkowe.

Pomoc w mniejszych JST
Zadanie udzielenia pomocy osobom biednym podczas zimy spoczywa także na małych samorządach. W gminie Lubiewo liczącej niespełna 6 tys. mieszkańców, wójt co roku apeluje do mieszkańców gminy o wzajemną pomoc międzysąsiedzką, a zwłaszcza
o niesienie pomocy osobom samotnym, w podeszłym wieku i chorym. Komunikaty są rozsyłane przez sołtysów i odczytywane we wszystkich kościołach na terenie gminy. Ponadto osoby samotne i rodziny niepobierające dodatków mieszkaniowych mogą liczyć na wsparcie finansowe z przeznaczeniem na zakup na przykład opału.
W gminie Czerwonak 20 listopada br. odbyło się posiedzenie zwyczajne Gminnego Zespołu Zarządzania Kryzysowego w zakresie przygotowania gminy do sezonu zimowego. Obok spraw dotyczących utrzymania dróg gminnych, głównym zagadnieniem była pomoc osobom potrzebującym wsparcia. W przypadku gdyby jakaś część mieszkańców została odcięta zimą od pomocy z zewnątrz, gmina jest przygotowana do zaopatrzenia tych ludzi w energię, wodę oraz niezbędne produkty.
– Współpracujemy ze strażą gminną, pożarną i zarządem dróg, by móc jak najszybciej dotrzeć do osób potrzebujących pomocy. Współpracujemy ponadto z mieszkańcami, którzy posiadają odpowiedni sprzęt, a który może być pomocny w niesieniu pomocy. Mamy wydzieloną grupę kontaktową m.in. sołtysów czy część mieszkańców, których telefonicznie informujemy o osobach potrzebujących pomocy lub możliwości wystąpienia sytuacji kryzysowej na większą skalę – mówi Krzysztof Wojciechowski
z Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego i Zarządzania Kryzysowego UG Czerwonak.

Współpraca z Policją
Gminy i miasta, szczególnie zimą intensyfikują współpracę z policją
i strażami miejskimi na rzecz osób bezdomnych. W celu przeciwdziałania przypadkom zamarznięć lub odmrożeń wśród bezdomnych w okresie zimowym, urzędy miast lub ośrodki pomocy społecznej podejmują szereg działań profilaktycznych polegających m.in. na przekazaniu przedstawicielom służb mundurowych, związków wyznaniowych, organizacji pozarządowych i pogotowia ratunkowego ulotek informacyjnych dotyczących form pomocy osobom bezdomnym oraz dostarczaniu bezdomnym gorących posiłków i napojów w dni szczególnie mroźne. W samej Łodzi w czasie zimy 2011/2012, funkcjonariusze straży miejskiej wykonali 3,4 tys. czynności w stosunku do osób bezdomnych, w tym 312 osób przewieziono do schroniska. W okresie zimy 2012/2013 wykonano identyczną liczbę czynności w stosunku do tych osób, ale do schronisk przewieziono 453 osoby. Niestety pomimo podejmowanych działań w czasie zimy 2011/2012 w Łodzi zmarło z wyziębienia 8 osób, następnej zimy zmarły 2 osoby. W skali ogólnopolskiej w czasie zimy 2012/2013 z powodu wyziębienia zmarło 110 osób, z czego 68 było bezdomnych (62 proc.).
Liczba ofiar mrozów nie wzrasta, jednak samorządy, organizacje pozarządowe i służby mundurowe muszą jeszcze popracować nad systemem, który zminimalizuje liczbę ofiar.
Z raportu Najwyższej Izby Kontroli wynika bowiem, że władze skontrolowanych miast, pomimo współpracy ze służbami mundurowymi, nie wykazały jednak inicjatywy dla sformalizowania tych zasad, przez zawieranie stosownych porozumień (uzgodnień) o współpracy. Zdaniem kontrolerów NIK wprawdzie nie ma obowiązku zawierania takich porozumień, jednak przyjęcie wzajemnie akceptowanych reguł mogłoby mieć korzystny wpływ na konsolidowanie wsparcia udzielanego osobom bezdomnym.
(...)
Rafał Przeździecki

Pełna wersja artykułu w numerze grudniowym.