Strona główna  |  Wydawnictwo  |  Kontakt  |  Reklama
.

 
Aktualności

»


Tomalik: Okiem samorządowca patrzę na politykę społeczną w Unii Europejskiej (i poza nią)

Drodzy Czytelnicy Forum Samorządowego, od prawie 29 lat pracuję na rzecz samorządów gminnych, od 26 lat wspieram gminną oświatę, zaś od 13 lat – gminną pomoc społeczną. Ale dopiero podróże po świecie w ostatnich latach dały mi punkt odniesienia, pozwoliły w praktyce porównać rozwiązania systemowe w zakresie polityki społecznej w różnych państwach.

Od 1993 r. w naszym Związku Gmin Śląska Opolskiego współpracujemy z naczelnikami wydziałów oświaty. Warto wiedzieć, że na początku lat 90-tych gminy w woj. opolskim wyróżniały się wysoką liczbą wniosków samorządów o przejęcie szkół podstawowych od wojewódzkiego kuratora oświaty. Stąd start samorządowej oświaty u nas nastąpił wcześniej. Ustawowy obowiązek dla wszystkich gmin w tym zakresie wprowadzono od początku 1996 r.

Od 2006 r. regularnie współpracujemy z kierownikami gminnych ośrodków pomocy społecznej. W ramach naszego Związku liczne grono kierowników OPS z całego regionu spotyka się często. Organizujemy dla nich spotkania robocze i szkolenia. To zapewnia mi wgląd w aktualne problemy tego ważnego i aktywnego środowiska urzędników samorządowych, ale i zarazem społeczników.

***

Twórcą ogólnopolskiej sieci gminnych ośrodków pomocy społecznej był śp. Jacek Kuroń, minister pracy i polityki socjalnej w rządach premiera Tadeusza Mazowieckiego, a potem premier Hanny Suchockiej. Wikipedia przypomina, że minister J. Kuroń opowiedział się na przełomie lat 1989 -1990 za programem wicepremiera Leszka Balcerowicza zmierzającym do zdecydowanego zduszenia narastającej inflacji i wprowadzaniem reform wolnorynkowych. Związane z tym koszty społeczne, m.in. spadek dochodów pracowników, wzrost kosztów utrzymania, bankructwo części zakładów pracy, pojawienie się bezrobocia, miała łagodzić polityka społeczna i różnorodne jej programy. Doprowadził do uchwalenia ustaw i wdrożenia związanych z nimi rozwiązań (możliwość wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, zasiłki dla bezrobotnych, dopłaty do komornego itd.). W cotygodniowych pogadankach w Telewizji Polskiej w latach 1989–1990 tłumaczył problemy reform, ich niezbędne koszty, a także sugerował różne możliwości zmniejszenia dolegliwości. Był w tamtym czasie najpopularniejszym ministrem i jednym z polityków cieszących się największym zaufaniem społecznym. Zostawił po sobie wspomnienie, które wyraża tytuł ‘Jacek, przyjaciel słabszych’.

Pierwsza ustawa o pomocy społecznej została uchwalona 29 listopada 1990 r. W jej pierwszym artykule czytaliśmy:

Art. 1. 1. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia.

2. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

3. Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współudziału w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.

Dalej w ustawie o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990 r. czytaliśmy w art. 2. ust. 1:

Art.  2. 1. Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwianie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

Podobne zapisy odnajdziemy w nowej ustawie o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.

W art. 3 pierwszej ustawy o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990 r. czytaliśmy:

Art. 3. Pomocy społecznej na zasadach określonych w ustawie udziela się osobom i rodzinom, w szczególności z powodu:1) ubóstwa, 2) sieroctwa, 3) bezdomności, 4) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, 5) bezrobocia, 6) niepełnosprawności, 7) długotrwałej choroby, 8) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, 9) alkoholizmu lub narkomanii, 10) trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego, 11) klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Również i te zapisy odnajdziemy w nowej ustawie o pomocy społecznej z 12 marca 2004 r.

***

Wczoraj na najnowszym spotkaniu roboczym 40 kierowników ośrodków pomocy społecznej głównym tematem „burzy mózgów” były wyniki zewnętrznych kontroli przeprowadzonych w OPS-ach. Ten temat jest stałym elementem środowiskowych dyskusji na naszych spotkaniach. To chyba najczęściej kontrolowana grupa gminnych urzędników. OPS-y są kontrolowane głównie przez inspektorów z wydziału polityki społecznej urzędu wojewódzkiego, inspektorów Najwyższej Izby Kontroli i inspektorów z regionalnej izby obrachunkowej.

Oczywiście najważniejsze są nie tyle kontrole zewnętrzne, lecz codzienna praca ośrodka pomocy społecznej na rzecz potrzebujących, podopiecznych, a raczej klientów – jak ich się nazywa od kilkunastu lat. Według branżowego portalu OPS.pl za misję ośrodka pomocy społecznej można uznać dążenie do poprawy jakości życia mieszkańców i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu.

Nasilenie kontroli zewnętrznych w OPS można wytłumaczyć faktem, że zadania realizowane w nim są po pierwsze obligatoryjnymi zadaniami własnymi gminy, a druga grupa - zadaniami zleconymi (ustawowo) z zakresu administracji rządowej.

Zadania są niewdzięczne, a ich lista jest długa: opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych; profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych; praca socjalna; wydawanie decyzji o przyznaniu świadczeń pieniężnych i niepieniężnych; wypłata zasiłków celowych i zasiłków stałych; opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne; udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz odzieży osobom tego pozbawionym; wsparcie dla osób, które rezygnują z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny; przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, pożyczek oraz pomocy w naturze; prowadzenie i rozwój niezbędnej infrastruktury socjalnej; organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych; prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych; tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną; dożywianie dzieci; kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu; sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym; tworzenie i realizacja programów osłonowych; realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia; analiza i ocena zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej; realizacja zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych; rozwijanie nowych form pomocy społecznej i samopomocy. W ramach wielu ośrodków pomocy społecznej wykonywane są dalsze zadania (chyba że powierzono je wydziałom urzędu gminy), np. z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie lub praca asystentów rodziny.

***

Działalność ogólnopolskiej sieci gminnych ośrodków pomocy społecznej to tylko jeden z przejawów polityki społecznej nowoczesnego europejskiego państwa. Podobne rozwiązania spotykamy w innych państwa Unii Europejskiej. Do tego należy dodać dalsze komponenty polityki społecznej państwa.

Niewątpliwie do źródeł polskiej polityki społecznej należy zaliczyć politykę społeczną Unii Europejskiej.

***

Według Wikipedii polityka społeczna Unii Europejskiej (ang. Social Policy) to polityka, której głównym celem jest wyrównywanie i polepszanie warunków życia i pracy obywateli państw UniiU podłoża polityki społecznej UE leży założenie, że wszystkie państwa członkowskie stoją na straży dobra publicznego poprzez zapewnienie swoim obywatelom, bez względu na rasę, płeć czy wyznanie zabezpieczeń społecznych oraz wynagrodzenia za pracę.

Po raz pierwszy kwestia ta poruszona została w podpisanym w Paryżu w 1951 r. Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Traktat paryski przewidywał autonomię dla krajów członkowskich w zakresie poziomu płac z jednoczesną harmonizacją ich poziomu. Dodatkowo powołane zostały do życia fundusze pozwalające na przekwalifikowanie zawodowe, tworzenie nowych miejsc pracy oraz budowanie mieszkań dla przesiedlonych pracowników. Państwa założycielskiej Szóstki (Francja, Republika Federalna Niemiec, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg) czyli założyciele późniejszej Unii Europejskiej podczas konferencji w Mesynie w 1955 r. uznały to za nakaz do analizy stopniowej harmonizacji obowiązujących w różnych państwach regulacji. Szczególnie odnosiło się to do godzin pracy, wynagrodzenia za nią oraz za godziny nadliczbowe, wymiaru urlopu ustawowego i wynagrodzenia za ten urlop.

Traktaty rzymskie (zwłaszcza Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą), podpisane w 1957 r. przez ww. państwa członkowskie, ustanowiły ścisłą współpracę sygnatariuszy Traktatu w dziedzinie społecznej, kładąc przede wszystkim nacisk na równe wynagrodzenie dla kobiet i mężczyzn za jednakową pracę. Utworzony też został Europejski Fundusz Społeczny, mający na celu zwiększenie szans zatrudnienia. W 1960 r. Europejski Fundusz Społeczny ponosił 50% kosztów krajowych systemów przekwalifikowania zawodowego.

Rola polityki społecznej wzrosła w latach 80-tych XX wieku, co było związane z tzw. społecznym wymiarem rynku wewnętrznego i znalazło odbicie w Jednolitym Akcie Europejskim - umowie z 1986 r. zawartej w ramach Wspólnot Europejskich.

Zawarty w 1992 r. w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej zobowiązał wszystkie państwa członkowskie do podejmowania wspólnych działań dla poprawy warunków życia i pracy obywateli. Dotyczyło to przede wszystkim zatrudnienia oraz prawa i warunków pracy. W dalszym ciągu przeznaczane były fundusze na szkolenie, doskonalenie zawodowe oraz zabezpieczenie socjalne. W ramach polityki społecznej zreformowanej przez traktat z Maastricht istotne stały się także inne obszary związane z zatrudnieniem: ochrona przed wypadkami przy pracy, ochrona przed chorobami zawodowymi, higiena pracy, prawo do zrzeszania się, prawo zbiorowych negocjacji między pracodawcami i pracownikami.

Wraz z pracami nad polityką społeczną wpisaną w traktat z Maastricht przygotowana została i ogłoszona w Turynie w 1991 r. Europejska Karta Społeczna. Karta gwarantowała 19 podstawowych praw, w tym: prawo do pracy, prawo do godnych warunków życia, prawo do bezpieczeństwa i higieny pracy, prawo do godnego wynagrodzenia, prawo do organizowania się, prawo do ochrony dzieci i młodzieży.

Istotnym elementem polityki społecznej stał się swobodny przepływ pracowników wewnątrz UE i swoboda zakładania przedsiębiorstw na terenie Unii. Miało się to przyczynić do zwalczania bezrobocia we wszystkich państwach członkowskich oraz urzeczywistniania spójności ekonomicznej i społecznej przez redukcję różnic w rozwoju regionów przy zastosowaniu funduszy strukturalnych UE.

Wikipedia podkreśla, że istotnym elementem polityki społecznej UE jest fakt nie ingerowania w wewnętrzne kompetencje państw członkowskich, lecz koordynacja ich polityki społecznej poprzez przyjmowanie wspólnych regulacji w zakresie koniecznym dla rynku wewnętrznego.

***

W czerwcu 2018 r. prof. dr hab. Stanisława Golinowska na konferencji w Fundacji Batorego przedstawiła obszerne opracowanie pt. „Modele polityki społecznej w Polsce i Europie na początku XXI wieku”. Liczący 174 strony tekst dostępny nieodpłatnie w Internecie powstał w ramach prac grupy ekspertów ds. polskiej polityki społecznej forumIdei Fundacji Batorego.

We wstępie do opracowania prof. St. Golinowskiej Paweł Marczewski napisał m.in.: „Jeśli Polska była w czasach kryzysu zieloną wyspą, to dlaczego propozycje socjalne Prawa i Sprawiedliwości zostały przyjęte entuzjastycznie przez zdecydowaną większość Polaków? Czy pokryzysowa Europa ma swoim obywatelom do zaproponowania wyłącznie zaciskanie pasa? Jak się ma polityka społeczna w dzisiejszej Polsce do rozwiązań europejskich? I dlaczego alternatywa „oszczędności lub rozdawnictwo” ma się nijak do nowoczesnej, zrównoważonej polityki prospołecznej? Opracowanie Stanisławy Golinowskiej Modele polityki społecznej w Polsce i w Europie na początku XXI wieku odpowiada na te pytania w sposób przekrojowy i poparty licznymi badaniami. […] Uznając Polskę za zieloną wyspę, która oparła się globalnemu kryzysowi, politycy uciekli od kluczowych pytań o nowy model społeczny. Jednak problemy i bariery dla rozwoju, z którymi Polska borykała się od zmiany ustroju, jak choćby szybkie starzenie się społeczeństwa czy źle funkcjonujący system ochrony zdrowia, nie zniknęły. Przeciwnie, odkąd ośrodki statystyczne i analityczne pokazywały spadek nierówności i bezrobocia, deficyty społeczne stały się jeszcze bardziej dotkliwe. Polskie państwo opiekuńcze znalazło się na wirażu. Próba ucieczki do przodu poprzez pogłębienie liberalizacji zakończyła się wycofywaniem się z tych reform. Rosła frustracja społeczna, spowodowana niską jakością rynku pracy – rozpowszechnieniem elastycznych umów o pracę, najgorszym stylem zarządzania korporacyjnego i osłabianiem związków zawodowych. Polska nie była wyjątkiem – we wszystkich krajach Europy Środkowej pojawiła się oddolna presja społeczna skierowana na zmodyfikowanie liberalnego modelu społeczno-gospodarczego, przede wszystkim w zakresie wsparcia oferowanego rodzinie i dzieciom. W niektórych państwach, jak Czechy czy Słowacja, odpowiedzią były rozwiązania bliższe skandynawskim, pozwalające na godzenie pracy i opieki; w innych zaś, tak jak w Polsce, sięgnięto po rozwiązania konserwatywne, wspierające opiekę sprawowaną nad dziećmi przez członków rodzin, przede wszystkim przez kobiety, i oferujące rodzinom świadczenia pieniężne. „Wiraż” polskiego państwa opiekuńczego zakończył się po dojściu do władzy Prawa i Sprawiedliwości zwrotem w kierunku modelu konserwatywno-klientelistycznego podobnego do wypracowanego na Węgrzech. Odchodzi się tam nie tylko od liberalnego wzorca podporządkowanego przede wszystkim stymulowaniu wzrostu gospodarczego, ale też od zasady solidarności społecznej. Nie dba się o równomierny i jednoczesny rozwój dobrej jakości rynku pracy oraz inwestycji. Wzmacnia się natomiast określony, konserwatywny model rodziny i buduje bazę polityczną. Realne bariery dla rozwoju – niska dzietność i starzenie się społeczeństwa, trudności w godzeniu pracy zawodowej z opieką, niedostosowanie edukacji do oczekiwań rodzin i potrzeb rynku pracy, niedofinansowany sektor zdrowia z dominującymi wydatkami na leczenie – pozostają nieprzezwyciężone. […]”.

Zachęcam Czytelników do pobrania z Internetu pdf z tej ksiązki prof. Stanisławy Golinowskiej i do uważnej lektury.

***

Zarówno podróże po Gambii i Senegalu, jak i po wielkich Indiach oraz kontakty z mieszkańcem Nepalu pokazały nam, mnie i mojej narzeczonej, inną stronę świata. To już nie były Wyspy Kanaryjskie i Madera, choć należące geograficznie do Afryki, to zorganizowane według wysokich zachodnioeuropejskich standardów. Do problemów ubogich państw i ich polityki społecznej (a raczej jej braku) i trudów życia tamtejszych społeczeństw odniosę się w kolejnych artykułach.

Pewne jest jedno. Nasze spojrzenie zmieniło się pod wpływem podróży i wielomiesięcznych internetowych kontaktów z naszymi przyjaciółmi z Afryki Zachodniej i z Azji Południowej. Patrzymy na zagadnienia polityki społecznej państwa z perspektywy problemów całego świata. Potrafimy też docenić to, co osiągnęliśmy w Unii Europejskiej.

Na koniec zacytuję Polkę, która żyje w biednym Nepalu, a której wywiad dla portalu Bankier.pl opublikowano 3 czerwca 2015 r. Prowadząca hotel w Katmandu Sylvia Neupane wypowiedziała piękne słowa:

Na tym świecie żyje przecież ponad 7 miliardów ludzi i każdy jest tak samo ważny”.

2019-02-15 10:38:00

powrót

Dołącz do dyskusji na stronie

»

Komentarz:
Text:
Podpis:
Nazwa:
WWW:

Wysłanie komentarza oznacza ze zgadzam się na regulamin.
Dołącz do dyskusji na FB

»

 

»

TURYSTYKA

»

»

URZĘDY MARSZAŁKOWSKIE

»

POBIERZ BEZPŁATNIE

»

Wydarzenia w najbliższym czasie

»

27 marca, Warszawa, Posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, https://www.gov.pl/web/

27-28 marca, Warszawa, Forum Finansowania Agrobiznesu, https://pisb.pl/


Newsletter

»

Zamów newsletter


Sprawdź co słychać w największych samorządowych korporacjach

»